Qua vài nguồn thông tin, tôi biết có vài hộ làm trà có thể ghé thăm khá hứa hẹn. Đầu tháng 09/2013 là năm đầu tiên tôi khảo sát khu vực cao nguyên đá này sau hành trình dài 2 tuần trên chiếc xe Ford gầm cao. Từ Hà Giang rẽ theo QL4C qua Quản Bạ, Yên Minh dần chạm tới Đồng Văn. Ngồi trong xe ô tô, tôi cảm giác rõ rệt sự thay đổi độ cao dần qua những làn quanh co uốn lượn bo theo triền núi đá nhọn hoắt chổng thẳng trời xanh. Chỉ thấy đá và đá liên tiếp nối nhau lớp này chạy lớp kia, làn trước đan làn sau xen kẽ, ngoảnh lại sau lưng hay hướng nhìn phía trước vẫn là đá. Chúng tôi dừng xe vài lần mở rộng tầm mắt muôn trùng núi non. Cảm giác thật vĩ đại như bay lên thả bập bềnh, sóng sánh từ chóp đỉnh này qua đính chóp khác, giăng mắc trập trùng tựa như sóng biển đập mãi không ngừng. Đáng ngưỡng mộ những con người nhỏ bé khi sinh tồn và lao động vất vả trong điều kiện khắc nghiệt này qua nhiều thế hệ.
Từ QL4C rẽ theo con đường nhỏ tới Lũng Phìn lúc trời nhá nhem tối, nghĩ rằng sẽ nghỉ lại đêm nay bắt đầu công việc sớm mai, đáng tiếc nơi đây quá hẻo lánh không có một nhà nghỉ nào xung quanh, nghĩ bụng mình tôi thì dễ chứ 3 người xin quá giang nhà dân khá bất tiện. Tôi đề nghị lái xe thẳng tiến Mèo Vạc qua đêm rồi quay lại sớm hôm sau. Trước khi rời đi, tôi đứng ở nga ba đường ngó nghiêng, thấy 2 thanh niên ngơ ngác đi bộ nói cười, tôi chạy lại hỏi thông tin nhà ông cụ làm chè ở đâu, lân la làm quen, xin số điện thoại, hẹn 2 anh sáng hôm sau gặp lại rồi đưa chúng tôi lên đó. Có người bản địa đi cùng, sự lạ lẫm ban đầu không còn là chướng ngại khó khăn nữa.
Như đã hẹn, chúng tôi trở lại sớm hôm sau, 8h sáng đã có mặt tại Lũng Phìn từ Mèo Vạc. Gọi điện xong, 15 phút sau 2 anh xuất hiện mỗi người chiếc xe máy như 2 chàng bạch mã hoàng tử cười tươi roi rói từ từ tiến lại gần. Ba người chúng tôi chia 2 tốp, tôi và anh bạn nhỏ gầy hơn leo lên chiếc xe Win của anh Mông to con hơn, còn anh bạn to con hơn lên chiếc xe còn lại. Ôi thôi, quả thật sau ấy chúng tôi mới cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp và giá trị của đá núi Đồng Văn. Cả con đường dài gần 3km như trải dài vô tận, đường mòn chưa rải bê tông, toàn đập đá núi cứng ngắc rải ra, hòn bé nhỏ bằng nắm tay, hòn lớn to ngang đầu con chó tản khắp đường. Tôi ngồi sau cùng, xe lắc lên lắc xuống liên tục theo chiều thẳng đứng, dồn dập liên hồi đuổi bắt hơi thở từng nhịp, lâu lâu lắc đảo xe như muốn kéo ngã oạch cho xong. Chưa kịp hoàn hồn sau cú sắp ngã, anh trai lái xe chống chân thở lấy sức hỏi tôi ngồi được không, lịch sự do tôi người lạ thôi, quen xem chắc khỏi hỏi. Chỉ có thể hổn hển cười xòa với anh trai thôi. Rồi một phát anh rít ga lắc côn đi tiếp, sau quãng dốc ngược là lao xuống, cảm giác vi vu trên núi đèo xưa nay tôi trải qua nhiều nhưng dầm mình bầm dập trong khoảng yên ngồi chật hẹp quả rất thử thách. Chúng tôi ngấm đòn cộng chút buồn cười rú lên liên tục thể hiện sự phấn kích rần rần suốt quãng đường. Đột nhiên thấy anh chàng dừng xe đột ngột trước ngôi nhà nhỏ, gọi điện thoại kêu anh Pó – cháu ông cụ làm trà đi cùng cho vui. 5 phút sau, anh cháu tên Pó chạy ra vác xe tham gia cùng chúng tôi luôn, tôi chuyển sang xe anh liền. Lên vùng cao, nhiều phút ngẫu hứng xuất hiện làm kịch bản gia tăng cảm xúc liên hoàn.
Cuối cùng tới nơi, cả 6 người chúng tôi như một đội, ai cũng hớn hở, vui vẻ theo nỗi niềm riêng mỗi người. Từ chỗ để xe, cuốc bộ một đoạn ngắn là vào nhà cụ làm chè nằm san sát trong quần thể khoảng 3-4 ngôi nhà cách nhau vài bước chân, hình như anh em ruột thịt sống hòa thuận kế bên nhau. Vào cửa, rảo bước đón chúng tôi là vợ ông cụ, mời chúng tôi ngồi quanh bếp lửa đang cháy tanh tách từ từ đưa chuyện. Ngôi nhà quá đôi đơn sơ, cũ tối, chật chội là nơi 2 vợ chồng già sinh sống, cô con gái duy nhất gả chồng khá xa. Có 2 gian buồng nhỏ đủ kê chiếc giường bé xíu, góc bếp một chiếc chạn nhỏ đựng bát đĩa nồi xoong, sang bên kia đối diện là gác cất ngô sấy khô. Không TV, không một vật dụng từ thế giới hiện đại trong ngôi nhà này. Xung quanh nhà có khá nhiều gốc trà cổ thụ thuộc về đại gia đình, cùng sinh sống, hái trà sao sấy. Suốt nhiều năm, tiếng lành đồn xa nhiều người biết đến trà ông già mù sao ngon vô cùng, ban đầu cán bộ xã uống thích đem tặng cán bộ huyện, lan dần lên tỉnh. Hồi ấy 10-20 năm trước, giao thông đi lại khó khăn vô cùng, 100km xa nhau lắm rồi tưởng muốn chia tay luôn, vậy mà nhiều người mê trà ngon vị hương đặc biệt khác lạ của cụ phải quyết tâm vượt đèo lội suốt, rừng núi hiểm trở để lấy dăm ba cân trà, đâu hẳn dễ dàng. Tôi tự cảm thấy niềm vui lạ, lòng đầy khấp khởi, như mình sắp bước vào hang báu, sắp có điều gì tốt đẹp xảy ra. Ông cụ đã già, đôi mắt kém dần mù hẳn nhưng đôi bàn tay tinh nhạy cảm nhận rõ ngọn lửa bập bùng lớn nhỏ, tai nghe tiếng chè va thành bom lao xao khô dần. Từng chi tiết, từng câu chuyện của bà cụ cùng 3 chàng trai Mông cứ tự tuôn ra một cách tự nhiên, góp nhau ngẫu hứng, chân thật từ cái họ thấy kể về đời sống, lao động, lịch sử gia đình, sự khốn khó cũng như niềm vui bao năm qua cho đến công cuộc làm trà rất đáng tự hào một cách khiêm nhường. Tiếc nhất là ông cụ bị ốm, lâu lâu phát ra tiếng ho khụ khụ từ trong buồng nhỏ, nên chúng tôi không được gặp ông trực tiếp, đành chờ dịp khác.
Tôi ngỏ ý muốn mua ít trà cụ bà cho biết chỉ còn 2 túm ông làm từ tuần trước chưa sấy khô đánh mốc, mới kịp sấy khô cánh. Tôi khá nao núng vì bà cụ bận không sao khô ngay được, thời gian không phải thứ dư dật lúc này. Anh Pó cháu cụ liền đề nghị đem về để vợ anh sao tiếp, vợ anh cũng biết sao. Chúng tôi đồng ý vì đâu còn sự lựa chọn nào tốt hơn. Thấm thoát ngoảnh đi ngoảnh lại cuộc nói chuyện kéo dài tới 4 tiếng đồng hồ, tranh thủ ra sau nhà tham quan các cây chè, thấy khu vực làm chè riêng của ông cụ khá độc lập, thoáng đãng, dễ chịu. Có thể thấy sự khác biệt rất rõ cây chè Lũng Phìn so với nơi khác, sinh trưởng trên nền đá tai mèo siêu cứng, lượng đất bám thành ít ỏi, lượng mưa hàng năm rất thấp tới nỗi nước sử dụng hàng ngày trữ bể từ những cơn mưa, không hứng trực tiếp từ mạch nước ngầm thỏa thê thường gặp vùng núi đất đá màu mỡ khác. Cây chè mọc rất chậm, không phát triển mạnh về độ cao và kích thước nhiều. Lượng lá trà ít, lác đác bấu trên thân cây, không xum xuê, um tùm, tràn trề. Cây chè là một thực thể hòa hợp vào điều kiện khắc nghiệt ít nước, ít đất, bám sâu len lỏi ngóc ngách bắt rễ vào đá hút khoáng chất nhỏ giọt tồn tại, đấu tranh sinh tồn, chắt chiu từng cơ hội nhỏ nhất.
Sau đó, tụi tôi xin phép về nhà anh Pó bắt đầu công cuộc “tạo chè”. Nhà anh đắp đất, nhỏ loi choi giữa núi, cạnh đường mòn, trên mảnh đất cào bằng phẳng. Gia đình anh 1 vợ 2 con theo đúng chỉ tiêu của nhà nước bởi anh làm cán bộ cựu chiến binh xã. Chị vợ trước cũng phụ sao trà nên có chút kinh nghiệm, với lại người núi cao, lam lũ hay làm, kĩ năng cảm nhận của nhiều người nắm bắt khá nhanh nếu giải thích thật kĩ lưỡng cho họ. Thôi thì tôi đặt hết niềm tin vào người chị xa lạ này. Cái chảo nấu cám ngô trên bếp đổ cám ra nồi nhỏ, chị hì hụi rửa qua chảo, chà kì thật kĩ thật sạch mùi cám ban nãy, phải mất nửa tiếng mới xong. Trong lúc đó, mấy em nhỏ trong xóm tụ tập líu lo, ríu rít chơi đùa, tôi cũng hóng chuyện chút chít hỏi han, chúng hái hoa cài tóc, mặt mũi lem nhem, quần áo xộc xệch, cười tươi hơn mùa thu tỏa nắng. Quay vào nhà xem chị vợ hong khô chảo, đợi nóng cũng khá lâu. Đây là lần đầu tiên tôi tận mắt thấy quá trình sao trà trên chảo gang, chị đổ trà từ từ, rờ tay bề mặt dãn trà đều ra, chân chị đứng thẳng dáng chữ V lấy trụ, người gập xuống góc 90 độ liện tục không ngồi. Tôi cũng bắt chước chị cào cào một ít học hỏi cách sao trà, chợt lỡ chạm ngón tay vào chảo bỏng rộp giật bắn mình. Ngồi cạnh chị phụ này phụ kia một lúc mà tôi bắt đầu thấm mệt, quay sang thấy vẫn dáng đứng ấy, tay đảo đều nhịp nhàng, mồ hôi lấm tấm trên trán, nụ hười hiền khô. Sao trà nhìn tưởng đơn giản chuỗi hành động lặp lại không ngừng thế mà chẳng như ta nghĩ. Phải rất gần chảo sát trà, không quá mạnh vụn lá, không quá nhẹ thiếu lực tác động lá trà kém xoăn trở thô, không chạm tay vào chảo cháy da, không quá nhanh trà chín xổi kém sâu, không quá chậm trà khét mình, phải tập trung trong chảo trà, phải tập trung lửa nhỏ vừa, nhỏ quá tắt ngúm trà lì luôn, lửa to bùng vài giây cháy trà trong tíc tắc. Đó là bài học ấn tượng của việc sao trà chảo gang ngày đầu tôi nhận được.
Chị tiếp tục công việc của mình, tôi cùng bạn mình trao đổi công việc, chụp ảnh cũng như hỏi thêm một số thông tin. Trời đã quá trưa lúc lâu, mải mốt mới để ý thấy bụng đói, tôi đề nghị xuống chợ mua thức ăn về đãi cả nhà. Giữa chợ đi một vòng không có gì cả, họ đi nghỉ trưa hết rồi, hẹn tối nhé, có đồ cất đi rồi hỏi bán không chịu luôn, nghĩ thấy hậm hực thật. Lòng vòng qua lại may quá chúng tôi mua được ít đậu phụ và thịt lợn, hẻo hơn kỳ vọng bữa trưa thịnh soạn no say, nhưng có còn hơn không. Tôi và anh Mông nhanh chóng ra về kẻo mọi người đợi lâu. Lần này, xe vẫn xóc lắm, được cái mình tôi, cái yên xe dài hơn hẳn, đỡ nỗi khổ bấu víu. Tới nhà, anh Pó nhanh tay sửa soạn rán đậu, rang thịt, hái thêm ít cải mèo luộc chấm mắm. Cơm xong xuôi, chúng tôi nán đợi cho xong mẻ trà chị sao rồi mới ăn. Mẻ sao khô đánh mốc kéo dài hơn 1,5 tiếng cuối cùng cũng hoàn thành, chúng tôi háo hức ngồi vào bàn ăn nâng ly rượu mừng thành công rực rỡ ngày hôm ấy. Tiếng đũa, tiếng thìa leng keng, ly nâng ly chạm cạch cạch hòa cùng tiếng cười nói vang nhà. Bữa ăn luôn là niềm vui lớn, phần thưởng sau những giây phút giao lưu, tìm tòi mỗi ngày mới mẻ.
Cơm nước xong xuôi, tôi háo hức muốn pha thử chất lượng mẻ trà ra sao, nhưng không đủ thời gian, ấm chén nước non không tiện sẵn. Sau đó còn kế hoạch đi xem cây chè to ở dãy núi bên kia cách chừng 7km nữa. Thế là 6 người trên 3 chiếc xe máy xuống trung tâm quành qua con đường khác, đi dọc đường chính một lúc, đến nơi đỗ xe bên đường, đi bộ chừng 300m con đường mòn nhỏ thì đến điểm võng đáy thoai thoải giữa 2 ngọn núi cao tương đối. Tôi thấy một cái cây chè gọi là to to, cao tầm hơn 5m, tán vòm tròn, chỏng chơ giữa trời, xa xa chỗ kia có 2 cây chè nho nhỏ cạnh nhau. Tôi trố mắt ngạc nhiên xác nhận lại có đúng là cái cây to anh đề cập không. Anh ấy gật đầu chắc nịch. Hớ hớ ! Thật là ngoạn mục, bất ngờ khác xa những gì tôi tưởng tượng. Đúng là cây chè to to thật vì sinh trưởng rất chậm và nó lớn hơn những cây ở nhà cụ già mù. Tôi nghĩ ít ra cũng vài chục cây chứ nãy giờ lơ thơ 3 cây giống như tôi đang đứng trời chồng, ngẩn người tò te. Thoáng chút bỡ ngỡ qua đi, hỏi thêm biết rằng trước đây mấy chục năm, cây chè phân bổ rải rác ở đây khá nhiều lên mạn triền núi cao bên kia, nhưng xứ đá cằn gai góc này nhìn cây chè đâu thể sống mãi được, họ đốn hết đi tra ngô trồng cải xen kẽ. Điều này có thể hiểu được, dân số ít, đất thịt quá ít không đủ trồng cây lương thực, cây rau, người dân ăn chính là mèn mén (bột ngô xay), đậu xị và rau cải mèo. Cây chè là một loại cây, bình đẳng như những cây khác trong núi. Trước khi họ đợi tới ngày kiếm tiền từ cây này có lẽ chết đói hết rồi. Ba cây kia vì sao giữ lại làm kỉ niệm hay làm gì thì 3 anh Mông cũng không biết nguyên do. Đi một đoạn nữa tôi thấy nhiều bụi trà mọc hoang, khá thấp tới bụng ngực người lớn mới canh tác hàng loạt tầm 20 năm tuổi. Cây lớn tự nhiên, không sử dụng phân bón hay thuốc trừ sâu. Kế hoạch này bắt đầu từ một cán bộ tôi không nhớ rõ tên, làm ở phòng nông nghiệp huyện, anh rất yêu vị trà Lũng Phìn, xót xa trước sự mất mát đốn chặt hàng trăm nghìn cây trước đây, nên anh đề nghị trồng lại hoàn toàn bằng hạt giống chè nơi đây, tái tạo lại cho tương lai một thế hệ chè khỏe mạnh, hương vị đặc biệt. Chúng ta phải cảm ơn anh rất nhiều vì những gì anh đã làm, đóng góp tăng sản lượng trà Lũng Phìn, quảng bá chất lượng khác biệt.
Tối hôm ấy, trong khách sạn ở Mèo Vạc, chúng tôi thử mẻ trà ban chiều. Tôi thực sự ngỡ ngàng một lần nữa, như khi ngỡ ngàng trước rừng núi đá Đồng Văn, loại trà này tuyệt vời quá, rất khác những loại trà xanh tôi thử trước đây. Nó nhả nhẹ hương khói củi, lửa ấm, vị trà nhẹ trước đậm sau, độ khoáng khá nhẹ, một chút tảo biển thì phải, hậu vị dai dẳng. Thực sự cảm giác đã khá lâu, nhưng để lại một dấu ấn mạnh mẽ rằng đó là những gì tôi đang tìm kiếm. Sự sung sướng, hài lòng kéo dài mãi, tôi ngồi mường tượng lại tất cả tình tiết xảy ra trong ngày, từ từ chìm vào giấc ngủ.
Tea With Ngoc 